Khi vừa tiếp cận với hệ thống giáo lý Theravāda, nhiều Phật tử khi nghe nhắc tới “Tam Tạng Kinh Điển” và lập tức thấy… nặng. Dày. Khó. Phải chăng đây là nội dung quá tầm đối với người cư sĩ bình thường. Kỳ thực, khi thấu hiểu bản chất, Tam Tạng lại là một hệ thống rất thực tế. Nó chính là bản đồ dẫn đường cho lộ trình thanh lọc thân tâm, được chia ra để người học không bị lạc.
1. Tam Tạng là gì?
Về mặt từ nguyên, Tam Tạng (Tipiṭaka) có nghĩa là “ba chiếc giỏ đựng”, hàm ý ba nhóm lớn để chứa và hệ thống hóa lời dạy của Đức Phật.
Ba bộ phận chính yếu đó là:
Tạng Luật (Vinaya Piṭaka)
Tạng Kinh (Sutta Piṭaka)
Abhidhamma Piṭaka – Tạng Vi Diệu Pháp
Toàn bộ các bản văn Tipiṭaka được lưu truyền bằng ngôn ngữ Pāḷi trong truyền thống Nguyên thủy, đây được coi là kho tàng giáo lý cổ kinh, đồng nhất và mang giá trị nguyên gốc nhất hiện nay.
Vinaya Piṭaka: Cốt lõi của giới hạnh
Dù Vinaya Piṭaka nhắm đến đời sống tu hành của chư Tăng, song Phật tử tại gia nắm rõ Luật sẽ hành trì rất vững vàng.
Mục đích cốt yếu của giới luật không nằm ở sự ràng buộc, mà nhằm:
Giữ đời sống thanh tịnh
Hóa giải những mâu thuẫn và rắc rối
Tạo môi trường thuận lợi cho Định và Tuệ sinh khởi
Nói một cách ngắn gọn:
Luật đóng vai trò như khung sườn an toàn cho thân nghiệp và khẩu nghiệp
Đối với người sơ cơ, điều quan trọng là thấu hiểu tinh thần:
Nhân – duyên – quả trong hành vi
Tôn trọng giới hạn
Rèn luyện nếp sống tự giác và trách nhiệm
Sutta Piṭaka: Nguồn cảm hứng tâm linh
Tạng Kinh là phần quen thuộc nhất với Phật tử tại gia.
Đây là nơi ghi lại:
Toàn bộ các pháp thoại của Đức Phật
Đối thoại với đệ tử, vua chúa, cư sĩ, ngoại đạo
Lời dạy trực diện về bản chất của đau khổ và lộ trình đoạn tận khổ đau
Hệ thống Tạng Kinh gồm 5 bộ Nikāya chủ đạo, với đặc điểm:
Phân loại dựa trên dung lượng bản văn: dài, vừa và ngắn
Có kinh rất thực hành (như Kinh Pháp Cú, Tứ Niệm Xứ)
Có kinh trả lời thẳng những vấn đề đời sống
Một cách khái quát:
Tạng Kinh là bản đồ giải thoát được trình bày qua ngôn từ, ẩn dụ và sự thực chứng
Lời khuyên cho hành giả mới là nên khởi sự từ Sutta Piṭaka.
Khám phá Tạng Vi Diệu Pháp: Bản đồ chi tiết về tâm thức
Vi Diệu Pháp (Abhidhamma) là phần trừu tượng và khó nhất, nhưng cũng sâu nhất.
Có thể so sánh:
Tạng Kinh là “Phật dạy gì”
Thì Abhidhamma phân tích cơ chế vận hành của các pháp hữu vi và vô vi
Phần này mổ xẻ các vấn đề một cách tỉ mỉ:
Bản chất thực sự của tâm thức
Cấu trúc của một đơn vị tâm thức (sát-na)
Nguyên nhân hình thành các trạng thái bất thiện
Cơ chế tích lũy và vận hành của nghiệp báo
Lời khuyên cho người mới bắt đầu:
Chưa cần thiết phải nghiên cứu Abhidhamma ngay lập tức
Dẫu vậy, nhận thức được giá trị của nó sẽ giúp hành giả tránh được những hiểu biết tang tang kinh dien theravada lệch lạc hoặc cảm tính về giáo pháp
Làm thế nào để kết nối Tam Tạng với Tam Học?
Để ghi nhớ một cách đơn giản:
Tạng Luật → Giới
Tạng Kinh → Định
Vi Diệu Pháp là phương tiện rèn luyện Tuệ học
Ba Tạng không tách rời, mà nâng đỡ nhau:
Khi Giới hạnh trang nghiêm thì tâm Định mới có chỗ nương tựa
Nhờ năng lực của Định mà trí Tuệ mới được phát sinh
Nhờ có Tuệ mà hành giả hiểu được giá trị của Giới và giữ gìn một cách tự nhiên
Cách thức tiếp cận Tipiṭaka hiệu quả cho hành giả sơ cơ
Phương pháp học tập hiệu quả:
Tránh việc nôn nóng muốn nắm bắt toàn bộ ngay lập tức
Cần tiếp cận theo trình tự hợp lý:
Hiểu tinh thần Giới
Đọc Kinh để soi lại đời sống
Nếu có điều kiện thuận lợi, hãy đào sâu Vi Diệu Pháp để mở mang trí tuệ chuyên sâu
Mục đích cuối cùng của việc học Tam Tạng không phải là sự phô trương học thuật, mà là:
cải thiện hành vi, lời nói và suy nghĩ trong cuộc sống thực tế